Trzemeszno

Trzemeszno — miasto w województwie wielkopolskim, powiecie gnieźnieńskim. Znane przede wszystkim z unikatowych zabytków pochodzących jeszcze z okresu piastowskiego. Jest to jeden z przystanków Szlaku Piastowskiego.

Położenie[]

Trzemeszno położone jest na Pojezierzu Gnieźnieńskim nad jeziorami Popielewskim oraz Kościelnym. Nad pierwszym z nich znajduje się kąpielisko w południowo-wschodniej części miasta, na samych jego obrzeżach. Teren jest dosyć silnie pofałdowany: we wschodniej części gminy rozciąga się Wał Wydartowski, który w najwyższym wzniesieniu osiąga wysokość 167 m.n.p.m. Przy średniej wysokości pojezierzy polskich wahającej się ok. 100 m.n.p.m. jest to istotne wyniesienie. Okolice Trzemeszna to w zdecydowanej mierze tereny rolnicze, zalesione są tylko północno-zachodnie krańce gminy.

Historia[]

W okolicach Trzemeszna istniał już gród prapolski datowany na VIII-X wiek. Początki miasta natomiast nierozerwalnie wiążą się z fundacją klasztoru kanoników regularnych. Obecna wiedza historyczna pozwala sądzić, że miało miejsce w I połowie XII wieku, prawdopodobnie w latach 30'. Fundatorem był książę Bolesław Krzywousty, a dalej klasztor rozwijała wdowa po nim, Salomea z Bergu i jego liczni synowie. Wprawdzie istniały rozmaite przekazy o wcześniejszych świątyniach, ale dzisiaj nie znaleziono żadnych potwierdzających to dowodów. W Trzemesznie skupiano się mocno na kulcie św. Wojciecha, blisko związanym z Wielkopolską. W XII i XIII wieku klasztor trzemeszeński otrzymał sporą liczbę rozmaitych nadań zarówno w Wielkopolsce, jak i na Kujawach, Pałukach, a nawet na ziemi sieradzkiej, łęczyckiej i sandomierskiej. Dopiero w XIV wieku dobra uległy zmniejszeniu i ustabilizowały się na poziomie, który utrzymał się przez wiele stuleci.

Trzemeszno w 1368 roku otrzymało potwierdzenie dawnych przywilejów wydane przez króla Kazimierza Wielkiego dla klasztoru z przylegającą do niego osadą miejską. Oficjalnego aktu fundacyjnego nie znaleziono, a więc wygląda na to, że Trzemeszno stało się miastem samoistnie przez ciągły rozwój i rozwijanie lokalnych funkcji handlowo-usługowych. W XV wieku miasto było z pewnością o wiele mniejsze od Gniezna, ale dwukrotnie bardziej rozległe od pobliskiego Mogilna. W czasie potopu szwedzkiego Stefan Czarnecki stoczył jedną z bitew pomiędzy Lubiniem a Cytrynowej w sąsiedztwie Trzemeszna; konflikt ten spowodował zresztą zniszczenie połowy zabudowy miasta. W XVIII wieku miasto przeszło rozkwit z powodu działalności opata Michała Kosmowskiego. Założono gimnazjum, ochronkę oraz szpital. Poszerzono wówczas miasto i rozbudowano strefę przemysłową. Trzemeszno należało wówczas do województwa kaliskiego.

W ręce zaborców Trzemeszno trafiło w 1793 roku podczas pierwszego rozbioru. Mieszkańcy brali udział w insurekcji kościuszkowskiej w roku następnym. Jednym z jego pułkowników był zresztą urodzony w Trzemesznie Jan Kiliński (w 1760 roku). W XIX wieku miasto się dalej rozwijało: istniało tu kilka szkół, poczta, hotele, restauracje, sąd, wodociąg czy też nawet lampy uliczne. Był to największy ośrodek powiatu mogilnickiego. W 1872 wieku poprowadzono tutaj także kolej żelazną z Poznania do Inowrocławia, później przedłużoną do Torunia i Olsztyna. Miasto było niewygodne dla zaborców z powodu utrzymującej się zdecydowanej większości ludności polskiej nastawionej patriotycznie. Mieszkańcy Trzemeszna brali udział w pierwszym powstaniu wielkopolskim w 1848 roku, a grupa gimnazjalistów wzięła udział w powstaniu styczniowym, co kosztowało miasto zamknięciem szkoły. Powstanie wielkopolskie wybuchło w mieście 28 grudnia 1918 roku. Powstańcom szybko udało się opanować kluczowe pozycje w mieście i je utrzymać do zwycięskiego rozejmu.

W czasie drugiej wojny światowej mieszkańcy Trzemeszna stawili czynny opór okupantowi, co wieku z nich przypłaciło aresztowaniem lub rozstrzelaniem. Działały jednak organizacje konspiracyjne mimo usilnych starań Niemców, żeby likwidować wszelkie ślady polskości. Po wojnie Trzemeszno trafiło znów do powiatu mogileńskiego. Miasto straciło sąd i weszło w okres regresu przemysłowego trwającego do lat 70' XX wieku. W 1975 roku weszło w skład województwa bydgoskiego. Po najnowszej reformie administracyjnej Trzemeszno trafiło do województwa wielkopolskiego.

Trzemeszno dziś[]

Dzisiaj Trzemeszno jest typowym wielkopolskich miasteczkiem. Samorząd angażuje się w promocje zabytków i walorów turystycznych gminy Trzemeszno, działają rozmaite stowarzyszenia. Działają tutaj hotele i inne ośrodki zapewniające miejsca noclegowe. W samym Trzemesznie znajdziemy także restauracje, kilka dużych marketów i wiele mniejszych sklepów.

W gminie Trzemeszno znajduje się także niewielka ilość asfaltowych ścieżek rowerowych. Oprócz nich gmina dobrze nadaje się do tego typu turystyki z powodu ciekawie urozmaiconego ukształtowania powierzchni i wielości mało uczęszczanych, a dobrze utrzymanych dróg.

Architektura[]

W obrębie Trzemeszna znajduje się wiele wąskich uliczek świadczących o średniowiecznej przeszłości. Stoją przy nich wiekowe domki, niektóre pochodzące nawet z końca XVIII wieku (zwłaszcza plac Wiosny Ludów i ul. Powstańców Wielkopolskich). Spotkać można się również z XIX-wiecznymi kamienicami. Plac Jana Kilińskiego jest natomiast swoistym Rynkiem, chociaż bardziej podłużnym niż zazwyczaj.

Wśród zabytków trzemeszeńskich zdecydowanie przodującą rolę zajmuje Bazylika Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła, która została wzniesiona w stylu romańskim już w I poł. XII wieku. Fundatorem jej był książę Bolesław Krzywousty, świątynia została przeznaczona na użytek osiedlających się w Trzemesznie Kanoników Laterańskich. W kościele zachowały romańskie akcenty: fragmenty murów, filarów czy empora. W XV wieku dzisiejsza bazylika została przebudowana w stylu gotyckim, natomiast w XVIII wieku w stylu barokowym. Wówczas kościół został przykryty charakterystyczną kopułą stylizowaną na tą w bazylice św. Piotra i Pawła w Watykanie.

W samym pobliżu bazyliki znajduje się alumnat, czyli szkoła ufundowana przez trzemeszeńskiego opata Michała Kosmowskiego, budowana w latach 1773-1775. Późnobarokowy gmach pełnił funkcję szkoły, w której uczniowie mogli nabyć podstawowe informacje przydatne do działalności publicznej. Warunkiem przyjmowania nauczycieli od początku było ukończenie Akademii Krakowskiej. Obecnie budynek udostępniono organizacjom społecznym. Innym interesującym gmachem z tego samego okresu jest zbudowany również z inicjatywy Michała Kosmowskiego kompleks szpitalny św. Łazarza wybudowany w latach 1787-1791 (ul. Adama Mickiewicza 21, kilkaset metrów od bazyliki i alumnatu). W budynku oprócz szpitala mieścił się też m.in. sierociniec oraz dom starców. Oprócz funkcji świeckich, w zespole znalazło się też miejsce na obecnie nieużytkowany kościół św. Łazarza. Dzisiaj jest on elegancko wyremontowany przez samorząd i pełni rolę domu samopomocy. Idąc dalej ulicą Adama Mickiewicza natknąć się można na również wpisaną do rejestru zabytków wieżę ciśnień wybudowaną w latach 1906-1908.

Wśród zabytków miasta Trzemeszna znajdzie się również gmach browaru klasztornego położony w pewnym oddaleniu od centrum na ulicy Szymańskiego 3. Budynek powstał również w końcu XVIII wieku z fundacji opata Kosmowskiego, w XIX wieku dobudowano do niego neogotycką wieżę. Budynek jest nieużywany i głęboko niszczejący, chociaż stan ten może ulec niedługo zmianie dzięki remontowi prywatnego właściciela.

Dojazd[]

Trzemeszno leży na drodze krajowej nr 15, co powoduje dobry dojazd do pobliskiego Gniezna oraz dalej do Poznania, a także w drugim kierunku do Inowrocławia, Bydgoszczy i Torunia. Lokalnymi drogami dobrej jakości dojechać można też do sąsiednich miejscowości gminnych m.in. do Mogilna, Orchowa czy też Witkowa.

Dobrze sytuacja prezentuje się także w kwestii połączeń kolejowych. Trzemeszno posiada stacje, na której zatrzymują się regionalne składy Przewozów Regionalnych oraz Kolei Wielkopolskich. W jedną stronę dojechać można więc w ok. godzinę do Poznania przez m.in. Gniezno i Pobiedziska. W drugą dojedziemy do m.in. Mogilna, Inowrocławia, Bydgoszczy i Torunia.

PKSem z placu św. Wojciecha można dojechać do Gniezna, Mogilna oraz Orchowa.

Mapa[]

Wczytywanie mapy…

W okolicy[]

Kruchowo (dwór) - 6 km
Ławki (dom Hipolita Cegielskiego) - 10 km
Jankowo Dolne (miejscowość wypoczynkowa nad jeziorem) - 10 km
Wylatowo (kręgi zbożowe) - 11 km
Skorzęcin (miejscowość wypoczynkowa nad Jeziorem Niedzięgiel)
Mogilno (klasztor pobenedyktyński) - 16 km
Gniezno (katedra, Muzeum Początków Państwa Polskiego) - 18 km
Poznań (stolica województwa wielkopolskiego) - 67 km

Szlak Piastowski
Trasa WSCHÓD-ZACHÓD	Kowal • Włocławek • Brześć Kujawski • Płowce • Radziejów • Kruszwica • Gniewkowo • Pakość • Kościelec • Inowrocław • Strzelno • Mogilno • Trzemeszno • Gniezno • Ostrów Lednicki • Pobiedziska • Poznań • Lubiń
Trasa PÓŁNOC-POŁUDNIE	Wągrowiec • Tarnowo Pałuckie • Łekno • Żnin • Wenecja • Biskupin • Gąsawa • Marcinkowo Górne • Kłecko • Gniezno • Grzybowo • Giecz • Pyzdry • Ląd nad Wartą • Konin • Kalisz