Przewodnik Wiki
Advertisement

Klasztor pobenedyktyński i kościół św. Jana w Mogilnie – klasztor pobenedyktyński malowniczo położony nad Jeziorem Mogileńskim, jeden z najważniejszych zabytków regionu i Szlaku Piastowskiego. Z biegiem czasu świątynia była wielokrotnie przebudowywana. Dlatego teraz klasztor można nazwać istną mieszkanką stylów: romańskiego, gotyckiego, barokowego, klasycyzmu oraz rokoko.

Historia[]

Mogilno klasztor zima 02
Mogilno. Klasztor benedyktynów od str

thumb

Mogilno

Widok od strony ul. Benedyktyńskiej

Kościół, ob. par. pw. św. Jana Ewangelisty, 2 poł
Mogilno klasztor od wsch 02
Mogilno

Romańska absyda

Mogilno, kosciol sw

Brama klasztorna

Mogilno kosciol sw Jana od pd

Wirydarz

Kościół, ob. par. pw. św. Jana Ewangelisty, 2 poł

Wnętrze kościoła

Kościół, ob. par. pw. św. Jana Ewangelisty, 2 poł

Ołtarz główny i ołtarze boczne

Kościół, ob. par. pw. św. Jana Ewangelisty, 2 poł

Odsłonięty fragment muru romańskiego

Kościół, ob. par. pw. św. Jana Ewangelisty, 2 poł

Sklepienie nawy głównej

Mogilno - podziemia Klasztoru z XI wieku.

Krypta wschodnia

Mogilno - sklepienia podziemi Klasztoru Benedyktyńskiego

Historia osadnictwa na terenie, gdzie obecnie stoi klasztor sięga nawet VIII wieku, kiedy nad jeziorem znajdowało się proste grodzisko z drewnianą palisadą. Od ok. X do XII wieku znajdowała się tam osada grodowa. Ochronę zapewniało jezioro z jednej strony i silny wał ziemny z drugiej. Nad zatoką na jeziorze rozciągał się wówczas most drewniany o długości 160 metrów. Klasztor swoją historią sięga połowy XI wieku, kiedy to Kazimierz Odnowiciel świątynię w północnej części istniejącego grodu w miejscu dobrze chronionym ziemnymi wałami, od XIII wieku zamienionymi na mury kamienne. Benedyktyni sprowadzeni zostali głównie z Nadrenii i Bawarii, ale pojawia się też hipoteza, że mogli przybyć z Tyńca, założonego w tym samym czasie opactwa pod Krakowem. Zakonnicy mieli pełnić odpowiedzialne zadanie: na nowo chrystianizować ludność Wielkopolski po niedawnej rebelii pogańskiej. Dokładna data założenia klasztoru nie jest znana, ale obecnie historycy składania się ku drugiej połowie lat 40' XI. Data wjazdowa do kościoła wskazuje rok 1065, ale została ona wykonana podczas jednego z późniejszych remontów świątyni. Dzisiaj wiadomo, że ówcześni budowniczy wzorowali się na dokumencie z rzekomego dokumentu fundacyjnego Bolesława Śmiałego, który okazał się jednak sporządzonym w wieku XII falsyfikatem. Nowo założony klasztor otrzymał hojne posiadłości: prawo dochodów z 23 wsi w rejonie Mogilna, 7 wsi niedaleko Płocka, a także 5 wsi w pobliżu Łęczycy. Pierwszy klasztor wzniesiono z dostępnych w okolicy wapieni i granitów. Był to jeden z pierwszych murowanych budynków na ziemiach polskich.

Zakonnicy z klasztoru w roku 1225 lub 1230 musieli bronić się przed najazdem Władysława Odonica podczas wojen Piastów dzielnicowych. Wywołane uszkodzenia spowodowały konieczność otoczenia klasztoru wspomnianym murem kamiennym, a także pierwszą gruntowną przebudowę w połowie XIII wieku, która nadała budowli cech późnoromańskich. Od przełomu XII i XIII wieku zakonnicy stali się też wyłącznymi właścicielami starego grodu - mieszkańcy musieli się przenieść bardziej na północ, w wyniku czego wkrótce miało powstać miasto Mogilno z prawami miejskimi od 1398 roku. W 1320 roku opat mogileński Mikołaj wespół z arcybiskupem gnieźnieńskim i biskupem poznańskim wziął udział w słynnych procesach sądowych przeciw Krzyżakom w Inowrocławiu. Wydarzenie to świadczy o znaczeniu opactwa, chociaż pewne znaczenie z pewnością miała niewielka odległość między klasztorem a miastem sądów. W 1419 roku prymas Polski, Mikołaj Trąba nadal klasztorowi patronat nad pobliską parafią św. Jakuba. Opat mogileński stawał się więc formalnie proboszczem i wyznaczał jednego z zakonników o dbanie o położoną nieco na północ świątynię, od 1511 roku murowaną. W XV wieku miała miejsce przebudowa klasztoru, który nabrał wówczas cech gotyckich. W 1499 roku Mogilno wraz z opactwem ucierpiało w poważnym pożarze, wobec czego w XVI wieku trzeba było owe zniszczenia naprawić.

W następnych latach znaczenie klasztoru stopniowo słabło. Zakonnicy swój rozkwit święcili dopiero w II połowie XVIII wieku. W latach 1760/1797 przeprowadzono bowiem remont, w wyniku którego klasztor nabrał cech barokowych. W 1833 roku władze pruskie zarządzili kasatę klasztoru benedyktynów w Mogilnie, a klasztorne zabudowania wyremontowano i przekazano na cele szkół wyznaniowych katolickiej i ewangelickiej. Wraz z końcem działalności opactwa w Mogilnie, władze pruskie dokonały przejęcia licznych należących do klasztoru folwarków. W II poł. XIX wieku formalnie to nadal kościół św. Jakuba był parafialnym, ale w praktyce większa część mszy odbywała się w poklasztornym kościele św. Jana. Od 1880 roku w klasztorze znajdował się szpital. Kościół św. Jana cały czas był wykorzystywany do celów liturgicznych, ale konsekrowano go dopiero w 1914 roku, natomiast w 1925 r. w wyniku nowo podpisanego konkordatu założono osobną parafię drugą w mieście po parafii św. Jakuba. W okresie międzywojennym w budynkach klasztornych ponownie znalazła się szkoła, a także przytułek dla kobiet. W 1934 roku przeprowadzono gruntowny remont zabudowań klasztornych. W czasie okupacji hitlerowcy wykorzystywali zabudowania do przetrzymania wysiedlonych Polaków i Żydów, a od 1943 roku miejsce służyło za szpital dla rannych żołnierzy niemieckich.

W latach 1970/1980 archeolodzy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika przeprowadzili gruntowne badania archeologiczne w klasztorze w wyniku czego odnaleziono świadectwa wielu kultur i przedmioty z różnych okresów historycznych. Zabytek stał się znany i doceniony przez historyków. W okresie Polski Ludowej w klasztorze znajdowała się szkoła specjalna i inne instytucje.

Dopiero w 2000 roku działalność rozpoczęło Europejskie Centrum Spotkań w Klasztorze Mogileńskim, które zapewnia miejsca noclegowe, wyżywienie i rozmaite wydarzenia kulturalne. W 2014 roku budynek na nowo stał się klasztorem - parafia została przekazana ojcom kapucynom.

Architektura[]

Z zewnątrz[]

W obecnej architekturze klasztoru mogileńskiego zachowały się ślady licznych remontów w rozmaitych stylach. Szukając cech romańskich, rzuca się w oczy półkolista absyda z ciosów granitowych, obecnie zwieńczona późniejszą nadbudówką. W tej części kościoła znajduje się prezbiterium. Romański jest także fragment murów od strony północnej. Na pierwszym planie znajduje się brama wjazdowa z końca XVIII wieku, na której widnieje data "1065", którą jeszcze niedawno mylnie uważano za rok fundacji klasztoru mogileńskiego. Przy wjeździe znajduje się pomnik św. Wojciecha ustawiony z okazji 600-lecia miasta w 1998 roku.

Obecna fasada kościoła św. Jana ma cechy późnobarokowe, chociaż w jej środkowej części zostawiono nieotynkowany fragment gotycki. Prezentuje się bardzo schludnie dzięki renowacji w roku 2017. Nad fasadą górują dwie niewysokie wieże zbudowane pod koniec XVIII stulecia na miejscu rozebranej pojedynczej wieży romańskiej.

Od strony południowej do kościoła św. Jana przylegają zabudowania klasztorne. Skrzydła wschodnie i południowe powstały jeszcze w XVI wieku, natomiast zachodnie w przebudowie pod koniec XVIII stulecia. W wyniku zmian w XIX wieku i przystosowań budynków do nowych celów, utraciły one pierwotny barokowy charakter. Zabudowania tworzą regularny czworobok ze znajdującym się w środku dziedzińcem. Widoczny na nim jest gotycki portal prowadzący do kościoła. Najcenniejszym zabytkiem jest jednak studnia z XI wieku znaleziona przez archeologów w środkowej części dziedzińca.

Wnętrze[]

Kościół św. Jana jest świątynią trójnawową, natomiast od razu przy wejście znajduje się trzyprzęsłowy korpus. Większość ścian we wnętrzu jest otynkowana z wyjątkiem odsłoniętej części muru romańskiego oraz gotyckiego z inskrypcjami nagrobnymi. W prawej nawie zachował się ceglany portal z XVI wieku. Z tego okresu pochodzą również gotyckie sklepienia: gwiaździste w nawie głównej i o wiele rzadsze kryształowe w nawach bocznych. W kruchcie znajdują się cztery kaplice: w jednej z nich znajduje się XVII-wieczny obraz Matki Boskiej Bolesnej.

Wyposażenie kościoła pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. W rokokowym, bogato zdobionym ołtarzu głównym umieszczony został obraz Matki Boskiej Śnieżnej i charakterystyczne, dopasowane do absydy kolumienki. W nich ustawiono rzeźby czterech świętych wywodzących się z zakonu benedyktynów. Nad ołtarzem znajduje się witraż Ukrzyżowanie z 1890 roku. W ołtarzach bocznych znajdują się natomiast obrazy przedstawiające św. Benedykta, założyciela zakonu oraz jego siostrę bliźniaczkę św. Scholastykę, która dała początek benedyktynkom i towarzyszyła bratu w podróżach. Z wspomnianego okresu pochodzą również stalle w prezbiterium, cztery konfesjonały oraz dwie ławy.

Nieco starsze jest natomiast podwyższenie z chórem, bo pochodzi z XVII wieku i utrzymane jest w stylu późnorenesansowym. Pod bogato zdobionym parapetem znajduje się interesujące malowidło z 1814 roku, które przedstawia Bolesława Śmiałego na tle panoramy Mogilna i scen z życia władcy oraz św. Stanisława ze Szczepanowa. Osobliwością obrazu jest jednak niedopatrzenie polegające na tym, że autor, Jan Okrolniewicz, na nim kościół farny św. Jakuba oraz kościół św. Klemensa, oba powstałe w pierwszych formach dopiero w wieku XII, długo po śmierci króla Bolesława.

Romańskie krypty[]

Jedną z największych osobliwości klasztoru mogileńskiego są odkryte podczas remontu w 1913 roku trzy romańskie krypty, stanowiące unikatowy zabytek tego okresu w całej Polsce.

Pierwsza z nich, krypta wschodnia, służyła niegdyś jako dolna część prezbiterium. Na kryptę została zamieniona w XIII lub XIV wieku po obniżeniu i budowie sklepienia utrzymanego w stylu kolebkowym. W krypcie znajduje się niewielka absyda, w której obecnie ustawiono ołtarz z krzyżem. Archeolodzy znaleźli tutaj też grób jednego z opatów mogileńskiego klasztoru, a w nim akwamanilę - pochodzące z XII wieku narzędzie liturgiczne w kształcie zwierzęcia, prawdopodobnie lwa, unikat na skalę krajową i europejską. Zabytek obecnie można podziwiać w Toruniu w zbiorach Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Drugą kryptą jest tzw. krypta środkowa położona pod nawą główną w kształcie litery T. Mury gotyckie i romańskie osłonięte są tam częściowo drewnianą obudową. Dalej znajduje się przejście, wydrążone w 1913 roku przez odkrywców miejsca, prowadzące do krypty zachodniej. Stanowiła ona niegdyś prawdopodobnie zakonny chór. Znajduje się pod dawną wieżą romańską, zakrywa ją sklepienie krzyżowe należące do jednych z najstarszych w kraju. W czworokątnym pomieszczeniu można również zauważyć portal, w którym znajdowało się kiedyś wejście do krypty.

Jako ciekawostkę podać można fakt, że szukano tam śladów rzekomego, legendarnego tunelu pod Jeziorem Mogileńskim, który miałby łączyć klasztor z kościołem św. Klemensa. Historycy jednak całkowicie wykluczyli istnienie takowego z braku śladów i sensu tworzenia tego typu połączenia.

Otoczenie[]

Klasztor położony jest nad Jeziorem Mogileńskim, bezpośrednio pod nim biegnie estetycznie wykonana z kamieni promenada spacerowa, na którą można zejść schodami w dwóch miejscach. W kierunku północnym ścieżka ta doprowadzi do kościoła św. Jakuba oraz parku miejskiego.

Informacje praktyczne dla turysty[]

Kościół św. Jana wraz z kryptami można zwiedzać w godzinach 9.00 - 17.30 w dni powszechnie oraz 13.30 - 17.30 w niedzielę. Istnieje możliwość zwiedzenia z przewodnikiem po wcześniejszym umówieniu się. W klasztorze mogileńskim działa Europejskie Centrum Spotkań Wojciech-Adalbert, w którym turysta ma możliwość spędzania nocy, a także wyżywienia. Cennik zawierający opłaty za wszelkie usługi dostępny na oficjalnej stronie klasztoru.

W 2018 roku w podziemiach klasztoru pobenedyktyńskiego urządzono wystawę prezentującą ciekawe zbiory z okresu prowadzenia na tym terenie prac archeologicznych w latach 70' oraz 80' XX wieku w tym słynna akwamanila, czyli średniowieczny przyrząd do obmywania rąk przez kapłana o charakterystycznym kształcie. W podziemiach interesujące informacje na temat klasztoru i zakonu benedyktynów turysta może dzięki tablicom oraz monitorze z ekranem dotykowym.

Bibliografia[]

  • Ratajski Grzegorz, Mogilno, Poznań 1998
  • Oficjalna strona klasztoru www.klasztor.mogilno.com.pl


Powiat Mogileński

Gmina MOGILNO ChabskoGębice (kościół św. Mateusza) • Kwieciszewo (kościół św. Marii Magdaleny, kościół ewangelicki) • Mogilno (klasztor pobenedyktyński, kościół farny, cmentarz, park miejski) • NiestronnoWieniecWylatowo (kościół św. Piotra i Pawła)
Gmina STRZELNO Strzelno (kościół Świętej Trójcy i Najświętszej Marii Pannyrotunda św. Prokopa)
Gmina DĄBROWA Dąbrowa
Gmina JEZIORA WIELKIE Przyjezierze
Advertisement